Alkoholizm

Znaczenie terminu uzależnienie od alkoholu ewoluowało przez lata. Podejmowano liczne próby definicji alkoholizmu. Schulle w 1888 roku twierdził, iż „najważniejszym przejawem alkoholizmu przewlekłego jest choroba woli". Natomiast w 1901 roku Kurz i Kreapelin jako pierwsi użyli sformułowania „nałóg alkoholowy", który cechował według nich „osoby, które nie były dostatecznie silne, aby zaprzestać picia wówczas, gdy picie narażało je na poważne szkody materialne, społeczne i cielesne". Definicja szkodliwego picia alkoholu oraz uzależnienia taką, jaka rozumiemy ją dzisiaj została opublikowana w 1994 roku i stanowi najnowszą klasyfikację Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM IV). Szacuje się, iż uzależnienie od alkoholu dotyka 5-10% populacji mężczyzn i 3-5% populacji kobiet

Rozwój choroby alkoholowej
Alkohol jest problemem zdrowia publicznego. Stanowi on trzecią, co do kolejności przyczynę zgonu w Stanach Zjednoczonych. Do dzisiaj nie znaleziono odpowiedzi na pytanie, dlaczego niektóre osoby stają się alkoholikami a inne, mimo, iż piją alkohol, nie uzależniają się. Wiadomo natomiast, że na uzależnienie wpływa wiele czynników, są to między innymi czynniki biologiczne, społeczne, psychologiczne a nawet duchowe. Wpływ powyższych czynników jest trudny do określenia, ponieważ na różne osoby wpływają różne czynniki.

Biologiczna podatność organizmu na uzależnienie od alkoholu związana jest z genami, płcią, wiekiem, dietą oraz ogólny stanem zdrowia. Z badań prowadzonych w ostatnich latach wynika, iż od 50 – 60% ryzyka uzależnienia jest zdeterminowane genetycznie, zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Wiadomo również, że im młodszy wiek tym człowiek szybciej się uzależnia, a u nastolatków proces uzależnienia może trwać zaledwie kilka miesięcy. Wyniki badań wykazują, iż dzieci alkoholików są aż cztery raz bardziej narażone na rozwój alkoholizmu niż reszta populacji. Istnieje wiele teorii na temat wpływu czynników biologicznych na rozwój uzależnienia. Jedna z nich głosi, iż jednorazowe spożywanie alkoholu sprzyja wytwarzaniu się serotoniny w mózgu, natomiast długotrwałe spożywanie obniża poziom tego hormonu. Niektóre teorie mówią o różnicach w metabolizmie alkoholu oraz doświadczaniu jego efektów przez mózg. Możliwe jest, iż osoby biologicznie podatne na uzależnienie mocniej odczuwają przyjemne efekty upojenia oraz są bardziej odporne na negatywne fizyczne skutki działania alkoholu, natomiast osoby niepodatne czują większy dyskomfort. Badacze wciąż szukają genu powiązanego z uzależnieniem od alkoholu, nie znaleziono jednak genu odpowiedzialnego za alkoholizm, mówi się natomiast o tym, że alkoholizm może być spowodowany przez kilka różnych genów.

Kolejnym czynnikiem, który może się przyczynić do rozwoju uzależnienia są postawy społeczne wobec spożywania alkoholu w danej kulturze. Istnieją trzy kultury picia. Kultury abstynenckie, w których picie jest zakazane lub nawet karane, należą do nich między innymi kraje arabskie gdzie religią jest islam. Kultury, w których spożywanie alkoholu jest powszechne i akceptowane, ale tylko zgodnie z obowiązującymi regułami, np. kraje leżące nad Morzem Śródziemnym takie jak Włochy czy Hiszpania. Istnieją również kultury charakteryzujące się zaburzonym wzorcem picia. Zaliczające się do nich państwa to między innymi Polska, Rosja, Anglia, Niemcy. W takich kulturach picie jest czymś naturalnym i nie ma jasnych norm i granic mówiących, kiedy picie staje się niebezpieczne. Problematyczna może być też łatwość nabycia i cena alkoholu. W wielu krajach panują pozytywne opinie na temat działania alkoholu. Równie ważną rolę odgrywa środowisko rodzinne, które może kształtować zdrowy model picia.

Czynniki psychologiczne wiążące się ze zwiększonym ryzykiem alkoholizmu to między innymi zaburzenia zachowania, np. zachowania antyspołeczne, zwiększona agresja w dzieciństwie oraz niedojrzałość emocjonalna. Jak wiadomo od alkoholu uzależniają się różni ludzie, niezależnie od płci, statusu społecznego czy ekonomicznego. Niektórzy badacze podają, że mają oni cechy wspólne, takie jak nadmierna zależność, niska samoocena, perfekcjonizm, poczucie winy, niepokój w relacjach interpersonalnych, słaba odporność na frustrację.

Kolejnym czynnikiem jest duchowość. Chodzi tu jednak o duchowość rozumianą w sensie wielowymiarowym, szerszym niż pojęcie religijności. Duchowość przejawia się w normach moralnych, systemie wartości, aspiracjach, sensie istnienia. Jedną z funkcji duchowości jest umiejętność wyboru przez człowieka rzeczy wartościowych. W miarę rozwoju choroby alkoholowej, alkohol staje się dla osoby jedyną i najważniejszą wartością w życiu. Za pomocą alkoholu człowiek stara się sobie zapewnić poczucie bliskości, poczucie celu i sensu życia oraz obniżyć lęk i zapełnić pustkę. Program 12 kroków Anonimowych Alkoholików pozwala odzyskać związek z duchowością i przebudować system wartości oraz zmienić schematy myślenia i postrzegania świata

Konsekwencje długotrwałego nadużywania alkoholu i funkcjonowanie osób uzależnionych od alkoholu
Zakres negatywnych skutków alkoholizmu obejmuje organizm, psychikę oraz rodzinę i środowisko osoby uzależnionej.
Alkohol sieje spustoszenie w niemal całym organizmie. Jego nadużywanie skutkuje między innymi: zwyrodnieniem i zanikiem komórek nerwowych, zanikami pamięci, udarem mózgu, otępieniem, uszkodzeniem mięśnia sercowego, nadciśnieniem krwi, zawałem serca, uszkodzeniem wątroby (marskość), owrzodzeniem żołądka, owrzodzeniem dwunastnicy, zaburzeniami seksualnymi, bólami mięsni, bólami głowy, zaburzeniami wzroku. Alkohol znacznie zwiększa ryzyko nowotworów, w szczególności: trzustki, głowy, szyi, jelita grubego oraz wątroby.

Funkcjonowanie poznawcze osoby uzależnionej jest zdominowane przez mechanizm iluzji i zaprzeczania. Mechanizm ten utrudnia rozpoznanie sygnałów o destrukcyjnym działaniu alkoholu oraz zakłóca rozróżnianie między prawdą a fałszem. Percepcja i zapamiętywanie faktów następują wybiórczo, bardziej kojarzone są przyjemne aspekty zachowania związanego z piciem. Osoba uzależniona nie weryfikuje swoich przekonań dotyczących alkoholu. Zaprzecza temu, iż jest uzależniona oraz neguje wpływ alkoholu na pojawiające się problemy życiowe. Równie ważnym zjawiskiem jest ograniczenie zdolności do rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych przez osoby uzależnione. Emocje są niezróżnicowane, co ułatwia przekształcanie ich w pragnienie alkoholu. Jak wiadomo powstawanie pragnienia alkoholu wiąże się z pozytywnymi oczekiwaniami wobec efektów picia oraz transformacją negatywnych stanów emocjonalnych w pragnienie alkoholu. Uzależnienie zaburza zdolność do kierowania działaniem i do podejmowania decyzji. Zaburzenia dotyczą podstawowych funkcji Ja, takich jak poczucie tożsamości, kompetencji, poczucie wartości i sensu życia oraz poczucie wpływu na własne działania

Dysfunkcjonalne przekonania dotyczące alkoholu odgrywają ważną rolę w kształtowaniu się pragnienia alkoholu. Alkoholicy oczekują, iż alkohol zwiększy poczucie mocy, obniży napięcie emocjonalne, poprawi samopoczucie oraz pewność siebie.

Terapia osób uzależnionych od alkoholu
Głównym problemem wszystkich uzależnionych jest to, jak funkcjonować i poradzić sobie bez danej substancji lub zachowania. Przez lata szukano skutecznych metod leczenia alkoholizmu. Pierwszy przytułek dla alkoholików powstał w Niemczech, a pierwsze zakłady lecznicze dla alkoholików powstały w Stanach Zjednoczonych w 1854 roku w stanie Maine oraz w 1857 roku w Bostonie. Analizując dane pochodzące z literatury wynika, iż na ogół oddziaływania psychoterapeutyczne wobec osób uzależnionych od alkoholu uznawane są za skuteczne, gdy usiłują zmienić sposób myślenia, emocjonalnego reagowania, postępowania i społecznego funkcjonowania oraz wpływają na postawy życiowe alkoholików. Oddziaływania farmakologiczne są uznawane, jako dodatkowe i wspierające główną terapię. Również działalność środowisk samopomocy dla alkoholików oparta jest przede wszystkim na oddziaływaniach psychologicznych, np. program 12 Kroków Anonimowych Alkoholików.

W Polsce większość placówek wykorzystuje w swoich programach terapeutycznych założenia modelu Minnesota. Programy takie są intensywne i ich celem jest wywołanie gwałtownej zmiany w pacjencie. Do podstawowych założeń modelu Minnesota należą: traktowanie alkoholizmu, jako choroby pierwotnej, przewlekłej i śmiertelnej, ale niezawinionej o wieloczynnikowej etiologii, traktowanie osoby chorej z szacunkiem, wykorzystanie filozofii Anonimowych Alkoholików, tworzenie zespołu złożonego z wielu specjalistów w tym z niepijących alkoholików, uznanie, że motywacja nie przesądza wyników leczenia a zaprzeczanie jest głównym objawem choroby, dążenie do dożywotniej abstynencji, systemowe podejście do choroby oraz identyfikacja z jej objawami w celu dokonania zmiany.

Cele realizowane podczas profesjonalnej terapii uzależnienia to między innymi uzyskanie wiedzy na temat działania alkoholu, objawów uzależnienia oraz związku między alkoholizmem a następstwami zdrowotnymi, rodzinnymi, zawodowymi i psychicznymi. Terapia pomaga również w przekształceniu zewnętrznej motywacji powzięcia abstynencji, na wewnętrzną. Umożliwia uporządkowanie relacji społecznych oraz życia uczuciowego przez naukę rozpoznawania i wyrażania emocji, pozwala uporządkować sferę duchową oraz zweryfikować własne zachowania poprzez uświadomienie sobie, iż do zaprzestania picia potrzebna jest modyfikacja niektórych zachowań i nauka nowych. Jednym z ważniejszych celów terapii jest zmiana kontroli zachowań związanych z piciem z kontroli zewnętrznej na samokontrolę.

Ruchy samopomocowe alkoholików, Anonimowi Alkoholicy
Główną zasadą ruchów samopomocowych jest to, że opierają się na doświadczeniach swoich członków nie zaś na określonej teorii. Jak wiadomo najlepsze efekty można osiągnąć dzięki integracyjnemu podejściu i połączeniu metod i oddziaływań profesjonalnych z elementami doświadczeń i ideologii samopomocowej. Ruchy samopomocowe wspierają ochronę zdrowia oraz dają korzyści swoim członkom, ponieważ umożliwiają im wsparcie społeczne i emocjonalne, odreagowanie emocji, nabieranie kompetencji zaradczych, poszerzenie wiedzy o problemie i jego akceptację oraz kontrolę swojego życia i stworzenie lepszych warunków życiowych. W grupach tych każdy jest równy i wszyscy uczestnicy mają ten sam status.

Oficjalnie dzień 10 czerwca 1935 roku uważa się za datę powstania wspólnoty Anonimowych Alkoholików. Dane z 2007 roku szacują, że do ruchu AA należy około 2 miliona osób. W Polsce pierwsze grupy Anonimowych Alkoholików powstały w połowie lat 70 w Poznaniu. Anonimowi Alkoholicy są wspólnotą kobiet i mężczyzn, którzy podczas spotkań dzielą się własnymi doświadczeniami by rozwiązać wspólny problem, jakim jest alkoholizm i służyć innym swoją pomocą. Poszczególne grupy AA zachowują autonomię, powinny być samowystarczalne i nie przyjmować finansów z zewnątrz. Program zdrowienia wspólnoty zawiera się w 12 krokach.

Cele zawarte w tych krokach są realizowane indywidualnie przez każdego z uczestników. Przynależność do AA nie wymaga żadnych opłat, a jedynym warunkiem uczestnictwa w spotkaniach jest chęć zaprzestania picia. Najważniejszym celem jest pozostanie w trzeźwości, która nie jest rozumiana jedynie, jako abstynencja od alkoholu, ale również, jako zmieniony sposób myślenia oraz bardziej dojrzałe funkcjonowanie w życiu. Program 12 kroków wyznacza kierunek zmiany. Podobnie jak psychoterapia umożliwia poprawę w zakresie stanu zdrowia oraz zachowania. Uczestniczenie w spotkaniach AA ułatwia uzyskanie wglądu we własne uzależnienie oraz samego siebie, umożliwia zrozumienie swoich kontaktów interpersonalnych oraz wzbogaca możliwości własnego rozwoju. Przejście poszczególnych etapów zmiany jest jednak długotrwałe i wymaga lat oraz wielkiego wkładu i wysiłku. Dzięki ruchowi AA w Polsce zmieniło się podejście do alkoholizmu i alkoholików. Również wiele placówek wykorzystuje w swojej terapii osób uzależnionych elementy filozofii AA i zachęca swoich podopiecznych, aby uczestniczyli w owych spotkaniach.